ონკო-ეკოლოგია — როგორ მოქმედებს გარემო ფაქტორები ონკოლოგიურ დაავადებებზე?
"რატომ მაინცადამაინც მე?" — ონკოლოგიური პაციენტის მიერ დასმული ყველაზე მძიმე კითხვაა, რომელსაც ვერ ვპასუხობდი. რა თქმაუნდა, უმრავლეს შემთხვევებში კითხვა რიტორიკული იყო, მაგრამ ზოგჯერ მათ მართლაც აინტერესებდათ დაავადების გამომწვევი მიზეზები. პასუხები საკმაოდ რთული და კომპლექსური გახლდათ.
კიბო მულტიფაქტორული დაავადებაა — მრავალფეროვანი გამომწვევებით და წინასწარ განწყობით. მისი მიზეზების შესახებ განსჯა ზოგჯერ ობობას ქსელზე იმგვარად დაკვირვებას ჰგავს, როდესაც ცდილობ გაარკვიო, მთავარი ძაფი რომელია. ხშირად გამომწვევი მიზეზი უშუალოდ კიბოს რაობასთან არის მჭიდრო კავშირში — მაგალითად: ნიკოტინის მოხმარება ფილტვის ავთვისებიანი სიმსივნის ყველაზე ხშირი გამომწვევია და ეს უკვე ათწლეულებია ვიცით.
ავთვისებიანი სიმსივნე ახლახანს გამოჩენილი დაავადება ნამდვილად არ არის, მაგრამ საზოგადოებას ისეთი განცდა აქვს, თითქოს აქამდე ეს არავის აწუხებდა. საქმე იმაშია, რომ მისი განვითარების რისკები ასაკის მატებასთან ერთად უფრო იზრდება. წინა თაობებთან შედარებით, სიცოცხლის საშუალო ხანგრძლივობის ზრდის თანმდევად ავთვისებიანი დაავადებების სიხშირეც იზრდება. კიბოს კვლევის საერთაშორისო სააგენტოს (IARC) პროგნოზით, 2030 წელს კიბოს რაოდენობა 2008 წელთან შედარებით გასამმაგდება.
ასეთი უსიამოვნო პროგნოზის პირობებში, ძალზე მნიშვნელოვანია ონკოლოგიური დაავადებებისა და გარემო ფაქტორების ურთიერთობის სიღრმისეულად შესწავლა. ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციის (WHO) მონაცემებით, კიბო ადამიანთა სიკვდილიანობის მაჩვენებლით მეორე ადგილზეა (პირველ ადგილზე გულ-სისხლძარღვთა პათოლოგიებია) და საშუალოდ შემთხვევათა 19%-ში მისი გამომწვევი გარემო ფაქტორები გახლავთ.
რა იგულისხმება გარემო ფაქტორებში?
ეს არის ყველა სახის გარე ფიზიკური, ქიმიური და ბიოლოგიური ფაქტორები, რომლებიც გავლენას ახდენენ ადამიანის ორგანიზმზე. გარემო ფაქტორებს არ მიეკუთვნება ბუნებრივი ფაქტორები, რომელთა შეცვლაც ჩვენ არ შეგვიძლია. ამ ვიწრო დეფინიციაში ასევე არ იგულისხმება ცხოვრების სტილი და კვებითი ქცევა.
აქვე ხაზგასმით უნდა აღვნიშნოთ — სახიფათო გარემო ფაქტორების მიმართ ყველაზე დაუცველნი ბავშვები არიან.
გარემოს ქიმიური ფაქტორებით დაბინძურება
2019 წლის დასაწყისში NDI-ის საზოგადოებრივმა კვლევამ აჩვენა, რომ გამოკითხულთა უმრავლესობა საქათველოში უმთავრეს ეკოლოგიურ პრობლემად ჰაერის დაბინძურებას მიიჩნევს. ვიზუალურ მტკიცებულებებს ვერსად გავექცევით: დედაქალაქში ჰაერის დაბინძურება თვალით ადვილი შესამჩნევია. მიზეზი სატრანსპორტო საშუალებათა გამონაბოლქვია. ეს უკანასკნელი კანცეროგენად არის კლასიფიცირებული. დაბინძურებული ჰაერი ასევე ძალზე მნიშვნელოვან როლს თამაშობს ფილტვის კიბოს განვითარებაში.
ჩვენი მოსახლეობის შეშფოთებას საფუძველი ნამდვილად აქვს: WHO-ს მონაცემებით, საქართველო 70-ე ადგილზეა ჰაერის დაბინძურებით გამოწვეული სიკვდილიანობის სტატისტიკაში, რაც იმას ნიშნავს, რომ საქართველოში 100,000 კაცზე 101 ადამიანის სიკვდილს ბინძური ჰაერი იწვევს.
გარემოს ფიზიკური ფაქტორებით დაბინძურება
რადიაციისა და კიბოს მჭიდრო კავშირის შესახებ საუბარიც კი ზედმეტია. ამის შესახებ ფაქტობრივი მტკიცებულებები უკვე ათწლეულებია, რაც გაგვაჩნია. ამჟამად ჩვენთვის ყველაზე ყურადსაღები ულტრაიისფერი გამოსხივებაა.
ზაფხულის პერიოდში რუჯის მიღება ძალზე აქტუალური ხდება. აუცილებლად უნდა აღვნიშნოთ: არ არსებობს ულტრაიისფერი გამოსხივების "უსაფრთხო დოზა"! განსაკუთრებით საშიში იგი ოზონის შრის დაზიანების პირობებში ხდება. ულტრაიისფერი დასხივება ხშირად კანის ონკოლოგიური დაავადებების (უპირატესად მელანომის) გამომწვევ ფაქტორად გვევლინება. იგივე შეგვიძლია ვთქვათ ხელოვნურ ულტრაიისფერ დასხივებაზე (ე.წ. "სოლარიუმი"). ასეთ დროს კანის კიბოს განვითარების რისკი უფრო მაღალია 30 წლამდე ასაკის ადამიანებში. ზოგადად, რადიაციული დასხივებით კიბოს განვითარების რისკები პირდაპირ კავშირშია დასხივების დოზასა და ასაკთან — უფროსებთან შედარებით უფრო მგრძნობიარეები ამ დროს ბავშვები და მოზარდები არიან.
არსებული გამოწვევები
ონკოლოგიური დაავადებების გამომწვევი გარემო ფაქტორების კვლევა ეპიდემიოლოგიის ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი გამოწვევაა. მის ძირითად სირთულეს საკვლევი ადამიანების სიმრავლე და ფაქტორების ხშირი ცვალებადობა წარმოადგენს. კიბოს შესახებ ცნობადობის ამაღლება რამდენადაც დადებითი მოვლენაა, იმდენად შესაძლოა ე.წ. "კანცეროფობიის" ჩამოაყალიბებას შეუწყოს ხელი. ასეთ დროს ადამიანები ნებისმიერი სახის გარემო ფაქტორის დაკავშირებას ცდილობენ ავთვისებიან სიმსივნესთან. მსგავსი მიდგომა, რათქმაუნდა, არამეცნიერულია. არ უნდა დაგვავიწყდეს, რაც თავში აღვნიშნეთ: კიბო მულტიფაქტორული დაავადებაა.
კიბოს კონკრეტული სახის სპეციფიური კარცენოგენის ადეკვატური იდენტიფიცირება და მისი როლის დადგენა გარემო ფაქტორებით გამოწვეულ ონკოლოგიურ პროცესებში რთული და ხანრძლივი სამუშაოა. ასეთი ტიპის კვლევები ათწლეულებიც კი გრძელდება და მასში ჩართული ადამიანების რაოდენობა რამდენიმე ათასსაც კი აჭარბებს.
მეცნიერები დიდ იმედს ამყარებენ მოლეკულურ ეპიდემიოლოგიაზე. ეს ვიწრო მიმართულება თავის თავში გააერთიანებს ეპიდემიოლოგიასა და მოლეკულურ ტოქსიკოლოგიას, რათა ამ სახით შეძლოს დაავადების გამომწვევ გენეტიკურ და გარემო ფაქტორებს შორის კავშირის დადგენა.
ამავე თემაზე:
-
გადახედვაOn.ge-ის 10 ქვიზი, რომელიც მაშინ უნდა გააკეთო, როცა მოწყენილი ხარ On.ge-ის 10 ქვიზი, რომელიც მაშინ უნდა გააკეთო, როცა მოწყენილი ხარ
-
გადახედვაGeorgian Airways, ევრო 2024-ზე დასწრების მსურველებისთვის, გერმანიის მიმართულებით, პირდაპირ ფრენებს შეასრულებს Georgian Airways, ევრო 2024-ზე დასწრების მსურველებისთვის, გერმანიის მიმართულებით, პირდაპირ ფრენებს შეასრულებს
-
გადახედვაკალაძე მელიასა და გვარამიაზე: ბოროტების და რადიკალიზმის ადგილი ქართულ პოლიტიკაში არ არის კალაძე მელიასა და გვარამიაზე: ბოროტების და რადიკალიზმის ადგილი ქართულ პოლიტიკაში არ არის
-
გადახედვაორსულების დიეტა ნაყოფის სახის მახასიათებლებზე მოქმედებს — კვლევა ორსულების დიეტა ნაყოფის სახის მახასიათებლებზე მოქმედებს — კვლევა
-
გადახედვაComcom-მა დათვალა, რამდენმა ადამიანმა უყურა საქართველო-საბერძნეთის მატჩს პირველ არხზე Comcom-მა დათვალა, რამდენმა ადამიანმა უყურა საქართველო-საბერძნეთის მატჩს პირველ არხზე
-
გადახედვანახეთ: როგორ ჩანს დედამიწაზე სეზონების ცვლილება კოსმოსიდან ნახეთ: როგორ ჩანს დედამიწაზე სეზონების ცვლილება კოსმოსიდან
-
გადახედვასომხეთში სოლოვიოვის პროპაგანდისტული გადაცემების ტრანსლირება აიკრძალა სომხეთში სოლოვიოვის პროპაგანდისტული გადაცემების ტრანსლირება აიკრძალა
-
-
გადახედვაროგორი ამინდი იქნება შაბათ-კვირას როგორი ამინდი იქნება შაბათ-კვირას
-
გადახედვაბჟანიას გადადგომის მოთხოვნით სოხუმში აქტივისტი შიმშილობს ბჟანიას გადადგომის მოთხოვნით სოხუმში აქტივისტი შიმშილობს
-
გადახედვადედაჩემის იპოთეკა დავფარე, რაც ჩემთვის ძალიან მნიშვნელოვანი იყო — სიდნი სვინი დედაჩემის იპოთეკა დავფარე, რაც ჩემთვის ძალიან მნიშვნელოვანი იყო — სიდნი სვინი
-
გადახედვავენერაზე სიცოცხლის "საშენი მასალის" არსებობა შესაძლებელია — კვლევა ვენერაზე სიცოცხლის "საშენი მასალის" არსებობა შესაძლებელია — კვლევა
-
გადახედვაბაკურიანში, ზვავში მოყოლილი ადამიანის სამძებრო-სამაშველო ოპერაცია განახლდა ბაკურიანში, ზვავში მოყოლილი ადამიანის სამძებრო-სამაშველო ოპერაცია განახლდა
-
გადახედვაინფოგრაფიკა: პრინციპები, რომელსაც მოსამართლე უნდა ეყრდნობოდეს ინფოგრაფიკა: პრინციპები, რომელსაც მოსამართლე უნდა ეყრდნობოდეს
-
გადახედვაბასიანი: კანონი სრულად ზღუდავს გამოხატვისა და შეკრების თავისუფლებას, აწესებს ცენზურას ფაქტობრივად ყველა სფეროზე ბასიანი: კანონი სრულად ზღუდავს გამოხატვისა და შეკრების თავისუფლებას, აწესებს ცენზურას ფაქტობრივად ყველა სფეროზე
-
-
გადახედვასაქართველოს 10 საუკეთესო გამოსვლა ევროვიზიაზე საქართველოს 10 საუკეთესო გამოსვლა ევროვიზიაზე
-
გადახედვამასშტაბური კვლევის თანახმად, ვიაგრა ალცჰაიმერის განვითარების რისკებს 50%-ით ამცირებს მასშტაბური კვლევის თანახმად, ვიაგრა ალცჰაიმერის განვითარების რისკებს 50%-ით ამცირებს
-
გადახედვაახალი რობოტი ადამიანის სახის გამომეტყველებას იმეორებს ახალი რობოტი ადამიანის სახის გამომეტყველებას იმეორებს
-
-
გადახედვამედიაკოალიცია სამართალდამცავ უწყებებს მოუწოდებს, ჟურნალისტ ნატო გოგელიას სახლში შეღწევისა და ქონების დაზიანების ფაქტი დროულად გამოიძიონ მედიაკოალიცია სამართალდამცავ უწყებებს მოუწოდებს, ჟურნალისტ ნატო გოგელიას სახლში შეღწევისა და ქონების დაზიანების ფაქტი დროულად გამოიძიონ
კომენტარები