კიბო მულტიფაქტორული დაავადებაა — მრავალფეროვანი გამომწვევებით და წინასწარ განწყობით. მისი მიზეზების შესახებ განსჯა ზოგჯერ ობობას ქსელზე იმგვარად დაკვირვებას ჰგავს, როდესაც ცდილობ გაარკვიო, მთავარი ძაფი რომელია. ხშირად გამომწვევი მიზეზი უშუალოდ კიბოს რაობასთან არის მჭიდრო კავშირში — მაგალითად: ნიკოტინის მოხმარება ფილტვის ავთვისებიანი სიმსივნის ყველაზე ხშირი გამომწვევია და ეს უკვე ათწლეულებია ვიცით.

ავთვისებიანი სიმსივნე ახლახანს გამოჩენილი დაავადება ნამდვილად არ არის, მაგრამ საზოგადოებას ისეთი განცდა აქვს, თითქოს აქამდე ეს არავის აწუხებდა. საქმე იმაშია, რომ მისი განვითარების რისკები ასაკის მატებასთან ერთად უფრო იზრდება. წინა თაობებთან შედარებით, სიცოცხლის საშუალო ხანგრძლივობის ზრდის თანმდევად ავთვისებიანი დაავადებების სიხშირეც იზრდება. კიბოს კვლევის საერთაშორისო სააგენტოს (IARC) პროგნოზით, 2030 წელს კიბოს რაოდენობა 2008 წელთან შედარებით გასამმაგდება.

ასეთი უსიამოვნო პროგნოზის პირობებში, ძალზე მნიშვნელოვანია ონკოლოგიური დაავადებებისა და გარემო ფაქტორების ურთიერთობის სიღრმისეულად შესწავლა. ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციის (WHO) მონაცემებით, კიბო ადამიანთა სიკვდილიანობის მაჩვენებლით მეორე ადგილზეა (პირველ ადგილზე გულ-სისხლძარღვთა პათოლოგიებია) და საშუალოდ შემთხვევათა 19%-ში მისი გამომწვევი გარემო ფაქტორები გახლავთ.

რა იგულისხმება გარემო ფაქტორებში?

ეს არის ყველა სახის გარე ფიზიკური, ქიმიური და ბიოლოგიური ფაქტორები, რომლებიც გავლენას ახდენენ ადამიანის ორგანიზმზე. გარემო ფაქტორებს არ მიეკუთვნება ბუნებრივი ფაქტორები, რომელთა შეცვლაც ჩვენ არ შეგვიძლია. ამ ვიწრო დეფინიციაში ასევე არ იგულისხმება ცხოვრების სტილი და კვებითი ქცევა.

აქვე ხაზგასმით უნდა აღვნიშნოთ — სახიფათო გარემო ფაქტორების მიმართ ყველაზე დაუცველნი ბავშვები არიან.

გარემოს ქიმიური ფაქტორებით დაბინძურება

2019 წლის დასაწყისში NDI-ის საზოგადოებრივმა კვლევამ აჩვენა, რომ გამოკითხულთა უმრავლესობა საქათველოში უმთავრეს ეკოლოგიურ პრობლემად ჰაერის დაბინძურებას მიიჩნევს. ვიზუალურ მტკიცებულებებს ვერსად გავექცევით: დედაქალაქში ჰაერის დაბინძურება თვალით ადვილი შესამჩნევია. მიზეზი სატრანსპორტო საშუალებათა გამონაბოლქვია. ეს უკანასკნელი კანცეროგენად არის კლასიფიცირებული. დაბინძურებული ჰაერი ასევე ძალზე მნიშვნელოვან როლს თამაშობს ფილტვის კიბოს განვითარებაში.

ჩვენი მოსახლეობის შეშფოთებას საფუძველი ნამდვილად აქვს: WHO-ს მონაცემებით, საქართველო 70-ე ადგილზეა ჰაერის დაბინძურებით გამოწვეული სიკვდილიანობის სტატისტიკაში, რაც იმას ნიშნავს, რომ საქართველოში 100,000 კაცზე 101 ადამიანის სიკვდილს ბინძური ჰაერი იწვევს.

გარემოს ფიზიკური ფაქტორებით დაბინძურება

რადიაციისა და კიბოს მჭიდრო კავშირის შესახებ საუბარიც კი ზედმეტია. ამის შესახებ ფაქტობრივი მტკიცებულებები უკვე ათწლეულებია, რაც გაგვაჩნია. ამჟამად ჩვენთვის ყველაზე ყურადსაღები ულტრაიისფერი გამოსხივებაა.

ზაფხულის პერიოდში რუჯის მიღება ძალზე აქტუალური ხდება. აუცილებლად უნდა აღვნიშნოთ: არ არსებობს ულტრაიისფერი გამოსხივების "უსაფრთხო დოზა"! განსაკუთრებით საშიში იგი ოზონის შრის დაზიანების პირობებში ხდება. ულტრაიისფერი დასხივება ხშირად კანის ონკოლოგიური დაავადებების (უპირატესად მელანომის) გამომწვევ ფაქტორად გვევლინება. იგივე შეგვიძლია ვთქვათ ხელოვნურ ულტრაიისფერ დასხივებაზე (ე.წ. "სოლარიუმი"). ასეთ დროს კანის კიბოს განვითარების რისკი უფრო მაღალია 30 წლამდე ასაკის ადამიანებში. ზოგადად, რადიაციული დასხივებით კიბოს განვითარების რისკები პირდაპირ კავშირშია დასხივების დოზასა და ასაკთან — უფროსებთან შედარებით უფრო მგრძნობიარეები ამ დროს ბავშვები და მოზარდები არიან.

არსებული გამოწვევები

ონკოლოგიური დაავადებების გამომწვევი გარემო ფაქტორების კვლევა ეპიდემიოლოგიის ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი გამოწვევაა. მის ძირითად სირთულეს საკვლევი ადამიანების სიმრავლე და ფაქტორების ხშირი ცვალებადობა წარმოადგენს. კიბოს შესახებ ცნობადობის ამაღლება რამდენადაც დადებითი მოვლენაა, იმდენად შესაძლოა ე.წ. "კანცეროფობიის" ჩამოაყალიბებას შეუწყოს ხელი. ასეთ დროს ადამიანები ნებისმიერი სახის გარემო ფაქტორის დაკავშირებას ცდილობენ ავთვისებიან სიმსივნესთან. მსგავსი მიდგომა, რათქმაუნდა, არამეცნიერულია. არ უნდა დაგვავიწყდეს, რაც თავში აღვნიშნეთ: კიბო მულტიფაქტორული დაავადებაა.

კიბოს კონკრეტული სახის სპეციფიური კარცენოგენის ადეკვატური იდენტიფიცირება და მისი როლის დადგენა გარემო ფაქტორებით გამოწვეულ ონკოლოგიურ პროცესებში რთული და ხანრძლივი სამუშაოა. ასეთი ტიპის კვლევები ათწლეულებიც კი გრძელდება და მასში ჩართული ადამიანების რაოდენობა რამდენიმე ათასსაც კი აჭარბებს.

მეცნიერები დიდ იმედს ამყარებენ მოლეკულურ ეპიდემიოლოგიაზე. ეს ვიწრო მიმართულება თავის თავში გააერთიანებს ეპიდემიოლოგიასა და მოლეკულურ ტოქსიკოლოგიას, რათა ამ სახით შეძლოს დაავადების გამომწვევ გენეტიკურ და გარემო ფაქტორებს შორის კავშირის დადგენა.

ამავე თემაზე:

ჰაერში გაბნეული ლითონური ნაწილაკები და ძუძუს კიბო